رسالة فی البحث عن الترتب (کتاب)«رسالة فی الترتب» تقریرات درس اصول آیت الله سبحانی است که توسط محمدحسین عاملی نوشته شده است. این کتاب همچنین مزین به تقریظ استاد می‌باشد. [۱]
رسالة فی الترتب، محمدحسین عاملی، ج۱، ص۷.
۱ - ساختار کتابکتاب مشتمل بر یک مقدمه و دو فصل است. مولف بعد از تقریر موضوع بحث به ادله امتناع و جواز ترتب اشاره کرده و در خاتمه با ذکر هفت مقدمه به بررسی خطابات شخصی و قانونی پرداخته است. ۲ - گزارش محتواترتب در لغت به معنای توقف چیزی بر دیگری است ولی در اصطلاح اجتماع دو حکم فعلی است در یک یا دو موضوع در زمان واحد به گونه‌ای که امتثال هر دو مقدور نباشد در حالیکه یکی از آن دو مطلق و دیگری مشروط باشد. ۲.۱ - فصل اولفصل اول- در این فصل بعد از تقریر محل نزاع درباره تعارض و تزاحم سخن گفته و درباره فرق بین آندو و اختلاف متزاحمین و متعارضین در مرجحات، منشاء تزاحم و مرجحات باب تزاحم نکات ارزنده‌ای را ارائه می‌دهد. [۲]
رسالة فی الترتب، محمدحسین عاملی، ج۱، ص۱۲.
۲.۲ - فصل دومفصل دوم- در این فصل نظریه قائلین به امتناع ترتب و جواز آن مورد بررسی قرار می‌گیرد: به نظر آخوند خراسانی آن چیزی که ملاک و مناط استحاله طلب ضدین در عرض یکدیگر است در مساله ترتب هم موجود است. علت اینکه امر به ضدین در عرض واحد محال است و مولا نمی‌تواند بگوید هم مشغول ازاله نجاست باش و هم اشتغال به نماز داشته باش این است که برای مکلف مقدور نیست که در آن واحد مشغول آن دو شود و هر دو امر را رعایت کند. اکنون می‌گوئیم همان ملاک در صورت ترتب هم موجود است. مولف در مقام اشکال به کلام آخوند می‌فرماید: نتیجه اجتماع دو امر فعلی عبارت از طلب ضدین و آن غیر طلب جمع بین ضدین است و ممتنع قسم دوم است نه اولی و نتیجه ترتب بر اولی جاری نیست ولی بر دومی اشکالی ندارد. پس باید میان دو طلب قائل به تمییز شد. محقق حائری هم قائل به امتناع ترتب است. وی ابتدا مقدماتی را ذکر می‌کند که قابل انکار نیست و آنها عبارتند از: ۱- ایجاد ضدین در زمان واحد عقلا ممکن نیست، ۲- جعل آن دو در زمان واحد که متعلق به طلب مطلق باشد صحیح نیست چون تکلیف مالایطاق پیش می‌آید که محال است. مرحوم حائری بعد از بیان مقدمات به ادله امتناع ترتب می‌پردازد. مولف در بخش جواز ترتب به تقریب محقق اصفهانی ، محقق بروجردی و محقق نائینی مبنی بر جواز ترتب اشاره کرده و سخن آنها را مورد نقد و بررسی قرار می‌دهد. نویسنده بعد از تقریب کلام محققین در ضمن پنج مقدمه مطالبی را ارائه کرده سپس به ثمرات فقهی ترتب پرداخته و در خاتمه در قالب هفت مقدمه مسائلی را مطرح می‌نماید که عبارتند از: مقدمه اول- اوامر و نواهی متعلق به طبایع است. مقدمه دوم- اطلاق جعل طبیعت، تمام موضوع برای حکم است بدون آنکه چیز دیگری مدخلیت داشته باشد. مقدمه سوم- دلیل، ناظر به حال تزاحم نیست. مقدمه چهارم- در حکم فقط دو مرتبه وجود دارد؛ البته بعضی از اصولیان برای آن چهار مرتبه قائل شده‌اند ولی به نظر استاد در حکم فقط دو مرتبه انشاء و فعلیت نهفته است. مقدمه پنجم- خطابات قانونی خطاب واحدی است که متعلق به عام است مثل «الناس» و «المؤمنون» و امثال اینها و توهم اینکه خطابات شرعیه به خطابات متعدد منحل می‌شود اشتباه است. مقدمه ششم- احکام شرعیه چه شرعا و چه عقلا مقید به قدرت نمی‌باشد گرچه به حکم عقل در اطاعت و عصیان قدرت ملحوظ است. مقدمه هفتم- امر به هریک از ضدین، امر به مقدور است و چیزی غیرمقدور همان جمع بین متعلقین است. استاد پس از تبیین مقدمات فوق، به بیان خطابات شخصیه و قانونیه پرداخته و آنها را از زوایای مختلف مورد بررسی قرار می‌دهد. [۳]
رسالة فی الترتب، محمدحسین عاملی، ج۱، ص۳۱.
۳ - وضعیت کتابآدرس آیات اصولی در پاورقی کتاب و فهرست مطالب در انتهای اثر آمده است. ۴ - پانویس
۵ - منبعنرم افزار جامع اصول فقه، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. |